Ngày nay, vai trò của sở hữu trí tuệ (SHTT) đối với sự phát triển kinh tế - xã hội đã được khẳng định trên thế giới. SHTT thúc đẩy sáng tạo, đổi mới công nghệ, thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh giữa các chủ thể thuộc mọi thành phần kinh tế. Các phát minh sáng chế được ứng dụng rộng rãi làm thay đổi sâu sắc đời sống vật chất và tinh thần của xã hội. Điều này dẫn đến một hệ quả tất yếu là tài sản trí tuệ - tài sản dựa trên tri thức cũng dần trở thành bộ phận quan trọng trong cấu trúc tài sản của mỗi quốc gia và mỗi doanh nghiệp.
Thực tiễn trong việc bảo hộ quyền SHTT trong những năm gần đây ở nước ta càng cho thấy tầm quan trọng của nó, nhất là trong xu thế hội nhập. Đã có nhiều doanh nghiệp Việt Nam tạo ra và phát triển những nhãn hiệu được công nhận rộng rãi ở thị trường trong nước và ở thị trường nước ngoài, một số nhãn hiệu điển hình như: bánh phồng tôm “Sa Giang”, cà phê “Trung Nguyên”, giày dép “Biti’s”, kẹo dừa “Bến Tre”, nước mắm “Phú Quốc”,…
Theo quy định pháp luật, việc đăng ký bảo hộ các đối tượng SHTT là không bắt buộc. Tuy nhiên, vì lợi ích của mình, doanh nghiệp cần quan tâm đến việc bảo hộ quyền SHTT. Khi tạo ra một sáng chế, giải pháp hữu ích, một kiểu dáng công nghiệp hay sử dụng một nhãn hiệu, doanh nghiệp có thể nộp đơn yêu cầu bảo hộ đối tượng đó và khi được cấp văn bằng bảo hộ, đối tượng đó trở thành tài sản của doanh nghiệp. Đây là cơ sở để tổ chức, cá nhân xác lập quyền sở hữu đối với tài sản trí tuệ của mình, thông qua đó sẽ xác lập được quyền sở hữu đối với thương hiệu của doanh nghiệp.
Một số sản phẩm được bảo hộ sở hữu trí tuệ tại tỉnh Cà Mau
Ý thức được tầm quan trọng nêu trên, thời gian qua, Sở Khoa học và Công nghệ đã tham mưu, phối hợp triển khai nhiều chương trình, dự án hỗ trợ các sản phẩm đặc sản, đặc thù của tổ chức, doanh nghiệp trên địa bàn trong việc xây dựng, bảo hộ và phát triển các đối tượng SHTT, như sau:
Trước hết, nói về công tác thông tin, tuyên truyền, thời gian qua, Sở Khoa học và Công nghệ đã tổ chức tuyên truyền, phổ biến, triển khai Luật SHTT và các văn bản hướng dẫn thi hành Luật SHTT thông qua nhiều hình thức: triển khai dự án tuyên truyền, phổ biến kiến thức về SHTT trên Đài phát thanh - Truyền hình Cà Mau xuyên suốt từ năm 2011 đến nay (được 60 kỳ phát sóng); tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn; công tác hướng dẫn, giải đáp pháp luật được thực hiện thường xuyên thông qua hình thức tư vấn trực tiếp cho các tổ chức, cá nhân liên quan và thực hiện tuyên truyền qua các kênh thông tin như Trang Thông tin điện tử của Sở; Chuyên mục khoa học và công nghệ trên Báo Cà Mau,....
Thông qua các hoạt động tuyên truyền, tư vấn đã từng bước tạo sự chuyển biến tích cực về nhận thức và ý thức cho các tổ chức, cá nhân về xác lập và bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp trong sản xuất, kinh doanh. Cụ thể, qua số liệu thống kê của Sở Khoa học và Công nghệ cho thấy: Giai đoạn 2000 - 2010, tỉnh Cà Mau đã nộp đăng ký bảo hộ cho 12 đơn kiểu dáng công nghiệp, 432 đơn nhãn hiệu; được Cục Sở hữu trí tuệ cấp 08 văn bằng kiểu dáng công nghiệp và 369 văn bằng bảo hộ nhãn hiệu. Giai đoạn 2011 - 2021, tỉnh Cà Mau đã nộp đăng ký bảo hộ cho 32 đơn sáng chế, 04 đơn giải pháp hữu ích, 28 đơn kiểu dáng công nghiệp, 812 đơn nhãn hiệu; được Cục Sở hữu trí tuệ cấp 02 văn bằng sáng chế; 03 văn bằng giải pháp hữu ích, 17 văn bằng kiểu dáng công nghiệp và 571 văn bằng bảo hộ nhãn hiệu.
Có thể thấy, số lượng đơn đăng ký, văn bằng bảo hộ được Cục Sở hữu trí tuệ cấp ngày càng tăng trong những năm gần đây (trung bình tăng khoảng trên 5%/ năm) và đa dạng về các đối tượng đăng ký bảo hộ, đặc biệt việc đăng ký bảo hộ nhãn hiệu của các tổ chức cá nhân trong tỉnh chiếm tỷ lệ cao nhất trong tất cả các đối tượng đăng ký.
Về công tác tham mưu, phối hợp xây dựng, ban hành các văn bản liên quan đến cơ chế, chính sách hỗ trợ hoạt động SHTT, phát triển tài sản trí tuệ: Thời gian qua, Sở Khoa học và Công nghệ đã phối hợp, tham mưu các văn bản cụ thể hóa văn bản quy phạm pháp luật phù hợp với tình hình thực tiễn hoạt động ở địa phương, gồm:
- Nghị quyết số 15/2019/NQ-HĐND ngày 04/10/2019 của Hội đồng nhân dân tỉnh Quy định nội dung, mức chi thực hiện Chương trình phát triển tài sản trí tuệ năm 2016-2020 trên địa bàn tỉnh Cà Mau;
- Quyết định số 719/QĐ-UBND ngày 18/4/2017 của Ủy ban nhân dân tỉnh Ban hành Kế hoạch triển khai Chương trình phát triển tài sản trí tuệ giai đoạn 2016 -2020 trên địa bàn tỉnh Cà Mau;
- Quyết định số 2160/QĐ-UBND ngày 28/12/2018 của Ủy ban nhân dân tỉnh Ban hành Quy chế phối hợp quản lý, phát triển thương hiệu, nhãn hiệu hàng hóa trên địa bàn tỉnh Cà Mau;
- Quyết định số 929/QĐ-UBND ngày 05/6/2019 của Ủy ban nhân dân tỉnh Phê duyệt Phương án hỗ trợ phát triển các nhãn hiệu đã được bảo hộ trên địa bàn tỉnh Cà Mau giai đoạn 2019 - 2020.
- Quyết định số 1979/QĐ-UBND ngày 19/10/2020 của Chủ tịch UBND tỉnh Cà Mau về việc phê duyệt nhiệm vụ khoa học và công nghệ cấp tỉnh năm 2021 và 03 Chương trình khoa học công nghệ giai đoạn 2021 - 2025;
- Quyết định số 1362/QĐ-UBND ngày 19/7/2021 của Ủy ban nhân dân tỉnh Phê duyệt Đề án hỗ trợ phát triển các nhãn hiệu đã được bảo hộ trên địa bàn tỉnh Cà Mau;
- Quyết định số 3055/QĐ-UBND ngày 31/12/2021 của Ủy ban nhân dân tỉnh phê duyệt Chương trình phát triển tài sản trí tuệ trên địa bàn tỉnh Cà Mau đến năm 2030.
Việc triển khai Chương trình Xây dựng bảo hộ và quản lý phát triển các sản phẩm đặc thù và đặc sản ở địa phương, với giai đoạn thực hiện giai đoạn 2015 - 2020 và giai đoạn 2021 - 2025 (Quyết định 227/QĐ-UBND ngày 10/02/2015 và Quyết định số 1979/QĐ-UBND ngày 19/10/2020 của Ủy ban nhân dân tỉnh) thời gian qua, hằng năm, triển khai thực hiện từ 01 đến 03 dự án xây dựng và bảo hộ nhãn hiệu cho các sản phẩm đặc thù và đặc sản của tỉnh, cụ thể như sau:
- Hỗ trợ xây dựng 06 dự án nhãn hiệu tập thể: “Cá khoai Cái Đôi Vàm - Cà Mau”; “Bồn bồn Cái Nước - Cà Mau”; “Chuối khô Trần Hợi”; “Bánh phồng tôm Mũi Cà Mau” ; “Đũa đước Mũi Cà Mau” ; “Than đước Mũi Cà Mau” (đến nay có 10 nhãn hiệu tập thể đã được cấp giấy chứng nhận).
- Hỗ trợ xây dựng 14 dự án nhãn hiệu chứng nhận: “Gạo Tép hành - Cà Mau”; “Gạo Tài nguyên đục - Cà Mau”; “Gạo Một bụi lùn - Cà Mau”; “Lúa sạch Thới Bình”; “Chuối Xiêm sinh thái Cà Mau”; “Mực Sông Đốc Cà Mau”; “Cá thòi lòi Đất Mũi - Cà Mau”; “Cá bớp Hòn Chuối - Cà Mau”; “Lúa sinh thái Cà Mau; “Khô cá lóc - Cà Mau”; “Muối trắng Tân Thuận - Đầm Dơi”; “Mắm cá mào gà - Đầm Dơi”; “Bánh phồng tôm Hàng Vịnh - Cà Mau”; “Ba khía - Cà Mau” (đến nay có 12 nhãn hiệu chứng nhận đã được cấp giấy chứng nhận).
- Hỗ trợ xây dựng dự án chỉ dẫn địa lý cho 02 sản phẩm: Xây dựng chỉ dẫn địa lý “Cà Mau” dùng cho sản phẩm tôm sú của tỉnh Cà Mau (đã được cấp giấy chứng nhận). Xây dựng chỉ dẫn địa lý “Cà Mau” dùng cho sản phẩm cua thương phẩm của tỉnh Cà Mau (Dự án hiện đang triển khai thực hiện).
- Hiện nay, Sở Khoa học và Công nghệ đang xúc tiến tuyển chọn tổ chức chủ trì 02 dự án cho 02 sản phẩm nghêu Đất Mũi và cá rô phi một nắng Cà Mau.
Việc xây dựng và thực hiện các dự án thuộc Chương trình đã mang lại cho các doanh nghiệp giá trị kinh tế cao như: quảng bá hình ảnh doanh nghiệp, giới thiệu sản phẩm ra công chúng, phát triển và với việc đăng ký, xác lập và bảo hộ quyền SHTT đã từng bước xây dựng thương hiệu cho các sản phẩm bảo hộ trên thị trường… giá trị sản phẩm tăng lên rõ rệt từ 20 - 50%, riêng sản phẩm “Mật ong U Minh Hạ” từ khi đăng ký nhãn hiệu tập thể giá bán mật ong đã tăng lên đến 200%.
Để được hỗ trợ tham gia có Chương trình Xây dựng bảo hộ và quản lý phát triển cho các sản phẩm đặc thù và đặc sản ở địa phương nêu trên, đối với việc đăng ký bảo hộ quyền SHTT, các cơ sở sản xuất muốn sử dụng các nhãn hiệu chung, các tổ chức, cơ sở sản xuất các sản phẩm đặc thù, đặc sản địa phương có thể đăng ký tại Ủy ban nhân dân các huyện, thành phố để tổng hợp đăng ký về Sở Khoa học và Công nghệ xét duyệt, hình thành nên các nhiệm vụ để thực hiện việc bảo hộ các sản phẩm đặc thù, đặc sản của tỉnh.
Đối với 77 sản phẩm OCOP được tỉnh công nhận thời gian qua, Sở Khoa học và Công nghệ đã thống kê có 14 sản phẩm sử dụng nhãn hiệu đã được Cục Sở hữu trí tuệ cấp giấy chứng nhận bảo hộ nhãn hiệu (chủ yếu là nhãn hiệu tập thể, nhãn hiệu chứng nhận). Theo Bộ tiêu chí đánh giá, phân hạng sản phẩm Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP) của Thủ tướng Chính phủ, các tiêu chí chấm điểm sản phẩm OCOP có nội dung về đăng ký bảo hộ quyền SHTT, truy xuất được nguồn gốc sản phẩm. Hiện tại, Sở Khoa học và Công nghệ đã và đang thực hiện nhiều chương trình hỗ trợ các cơ sở sản xuất kinh doanh, trong đó có các cơ sở tham gia OCOP áp dụng và quản lý hệ thống truy xuất nguồn gốc và đăng ký bảo hộ quyền SHTT.
Đối với các nhãn hiệu đã được bảo hộ, đã được Sở Khoa học và Công nghệ chủ trì, phối hợp với các sở, ngành có liên quan triển khai thực hiện Phương án hỗ trợ phát triển các nhãn hiệu đã được bảo hộ trên địa bàn tỉnh Cà Mau giai đoạn 2019 - 2020, hỗ trợ cho 06 nhãn hiệu tập thể đã được bảo hộ, với tổng kinh phí là 1.574,3 triệu đồng; trong đó đối ứng doanh nghiệp là 292 triệu đồng. Các nhãn hiệu được hỗ trợ gồm: Tôm khô Rạch Gốc, Mật ong U Minh Hạ, Cua Năm Căn - Cà Mau, Bồn bồn Cái Nước - Cà Mau, Bánh phồng tôm Mũi Cà Mau, Mắm cá lóc Thới Bình - Cà Mau. Ngoài ra, Phương án còn triển khai các hoạt động hỗ trợ nâng cao năng lực quản lý; xây dựng video quảng bá sản phẩm, hình ảnh, chất lượng đặc sản của tỉnh Cà Mau để quảng bá, xúc tiến thương mại. Tiếp tục triển khai thực hiện Sàn giao dịch thương mại điện tử chung cho toàn tỉnh, trong đó có chuyên mục giao dịch các sản phẩm đặc sản được bảo hộ.
Thông qua các chính sách hỗ trợ nêu trên, đã khuyến khích các tổ chức, cá nhân tích cực tham gia bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ trên địa bàn. Ngoài ra, các sở, ngành, đơn vị tích cực tham gia, tạo điều kiện thuận lợi cho chính sách hỗ trợ phát triển ngành nghề truyền thống, thực hiện phát triển các sản phẩm có lợi thế của địa phương. Các ngành chức năng kết nối giao thương hàng hóa giúp cho các cơ sở sản xuất, kinh doanh từng bước tiếp cận thị trường, tiêu thụ sản phẩm. Thông qua các hoạt động hỗ trợ từ đề án khuyến công và thương mại điện tử, các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất trên địa bàn đã từng bước áp dụng các thiết bị công nghệ, máy móc hiện đại vào sản xuất; cơ sở sản xuất chú trọng cải tiến bao bì, nhãn mác góp phần nâng cao năng suất, chất lượng và giá trị sản phẩm.
Tuy nhiên, mặc dù đã có mức gia tăng nhất định, nhưng việc sử dụng nhãn hiệu đã bảo hộ chưa được người sản xuất quan tâm nhiều, giá trị của sản phẩm chưa tương xứng với chất lượng và danh tiếng của nó. Các đơn vị thu mua chỉ quan tâm đến số lượng, chất lượng và giá bán. Hầu hết, các sản phẩm tiêu thụ trên thị trường chỉ mang nhãn hiệu riêng của đơn vị thu mua, việc gắn nhãn hiệu tập thể, nhãn hiệu chứng nhận đã được bảo hộ rất ít xuất hiện trên bao bì sản phẩm. Bên cạnh đó, việc khai thác các tài sản trí tuệ còn nhiều hạn chế, chưa phát huy hiệu quả vai trò của tổ chức, tập thể trong việc kiểm soát, quản lý và sử dụng tài sản trí tuệ. Công tác kiểm tra giám sát còn hạn chế, chưa có sự gắn kết chặt chẽ giữa Ban quản lý và cơ sở sản xuất, thành viên tham gia sử dụng nhãn hiệu; việc truy xuất nguồn gốc sản phẩm chưa rõ ràng. Một số cơ sở sản xuất, kinh doanh còn gặp nhiều khó khăn về nguồn vốn, chưa chủ động được nguồn nguyên liệu, sản lượng chưa đáp ứng được nhu cầu thị trường, chủ yếu bán sản phẩm thô, giá cả đầu ra chưa ổn định. Cơ sở vật chất có bước phát triển nhưng chủ yếu thực hiện theo cách truyền thống, chưa được nâng cấp, cải tiến. Thiếu sự liên kết thống nhất về quy trình sản xuất của các thành viên dẫn đến ảnh hưởng đến chất lượng và uy tín sản phẩm mang nhãn hiệu.
Trong thời gian tới, để chủ động xây dựng và triển khai các nhiệm vụ SHTT trên địa bàn tỉnh, trên cơ sở thế mạnh và các nhiệm vụ, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, Sở Khoa học và Công nghệ sẽ tổ chức triển khai thực hiện Chương trình phát triển tài sản trí tuệ trên địa bàn tỉnh Cà Mau đến năm 2030 và các biện pháp nhằm gắn kết với đổi mới, sáng tạo, qua đó gia tăng cả về số lượng và chất lượng đối với các sản phẩm đặc thù, đặc sản để tham tham gia OCOP, cụ thể như:
- Triển khai xây dựng Trạm khai thác thông tin sử dụng dịch vụ sở hữu công nghiệp (Trạm IPPlatform) nhằm khai thác, cung cấp các công cụ và dịch vụ thông tin SHTT cho các tổ chức, doanh nghiệp;
- Xây dựng và triển khai các chương trình khoa học và công nghệ, phối hợp với các viện, trường hợp tác với doanh nghiệp để tạo ra kết quả nghiên cứu được bảo hộ quyền SHTT;
- Hướng dẫn doanh nghiệp tạo dựng và khai thác hiệu quả các chỉ dẫn thương mại cho sản phẩm, dịch vụ của mình; hỗ trợ đăng ký bảo hộ về SHTT; hỗ trợ doanh nghiệp đẩy mạnh sử dụng công cụ SHTT trong hoạt động sản xuất kinh doanh;
- Tăng cường quản lý, sử dụng hiệu quả chỉ dẫn địa lý, nguồn gen, tri thức truyền thống, bí quyết kỹ thuật, văn hóa dân gian nhằm khai thác tiềm năng sản phẩm có thế mạnh của tỉnh;
- Hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao nhận thức và kiến thức về bảo hộ quyền SHTT, chủ động bảo vệ quyền SHTT của mình và tôn trọng quyền sở hữu trí tuệ của tổ chức, cá nhân khác;
- Hỗ trợ doanh nghiệp đánh giá tác động và xác định các yếu tố liên quan đến SHTT trong chiến lược, kế hoạch sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp;
- Nâng cao năng lực quản trị tài sản trí tuệ trong doanh nghiệp, ý thức đầu tư tạo ra tài sản trí tuệ và khả năng khai thác tài sản trí tuệ.
- Xúc tiến xây dựng Nghị quyết của Hội đồng nhân dân tỉnh trong việc hỗ trợ đăng ký bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp trên địa bàn tỉnh, nhằm tích cực hỗ trợ các tổ chức, cá nhân thực hiện các thủ tục đăng ký bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp, đặc biệt đăng ký ra nước ngoài đối với các hàng hóa, sản phẩm có khả năng xuất khẩu cao. Ưu tiên việc áp dụng sáng chế, giải pháp hữu ích nhằm nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm chủ lực trên địa bàn tỉnh.
- Thường xuyên theo dõi, cập nhật các văn bản pháp luật về SHTT, kịp thời phổ biến, hướng dẫn triển khai thực hiện và phản ánh những vướng mắc phát sinh trong quá trình triển khai thực hiện. Tăng cường các hoạt động thanh tra, kiểm tra, rà soát thị trường nhằm phát hiện kịp thời và xử lý nghiêm minh các hành vi vi phạm pháp luật về sở hữu công nghiệp.
- Tiếp tục triển khai Đề án hỗ trợ phát triển các nhãn hiệu đã được bảo hộ trên địa bàn tỉnh Cà Mau (giai đoạn 2021 - 2025 và định hướng đến năm 2030) trong việc xúc tiến thương mại, xây dựng và công bố tiêu chuẩn chất lượng, kiểm soát chất lượng sản phẩm, áp dụng mã số mã vạch, truy xuất nguồn gốc sản phẩm, hàng hóa, cải tiến bao bì, nhãn mác,... Đó cũng là những tiêu chí để các tổ chức, cơ sở sản xuất các sản phẩm đặc thù, đặc sản đạt được sản phẩm OCOP trong thời gian tới.
- Kiện toàn, củng cố ban quản lý các nhãn hiệu đã được bảo hộ, thành phần ban quản lý bố trí phù hợp với từng đối tượng được bảo hộ cụ thể. Hỗ trợ các ban quản lý nhãn hiệu chỉnh sửa những quy chế quản lý và sử dụng nhãn hiệu không còn phù hợp, nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý và sử dụng đối với sản phẩm mang nhãn hiệu đã được bảo hộ trong thời gian tới./.
Phòng Quản lý chuyên ngành - Sở Khoa học và Công nghệ Cà Mau