Trước tình hình yêu cầu về đổi mới giáo dục phổ thông, các trường Trung học phổ thông (THPT) trên địa bàn tỉnh Cà Mau đang từng bước phấn đấu phát triển nâng cao chất lượng đào tạo. Một trong những nhiệm vụ hàng đầu của nhà trường hiện nay là xây dựng một môi trường văn hóa lành mạnh, tạo thương hiệu với cộng đồng xã hội. Bởi vì động lực làm việc của cán bộ giáo viên trong nhà trường được tạo nên bởi nhiều yếu tố, trong đó văn hóa - tinh thần là một động lực vô hình nhưng có sức mạnh lớn hơn cả động lực vật chất - kinh tế, chính văn hóa trong nhà trường giúp cho cán bộ, giáo viên thấy rõ sứ mạng cao cả, mục tiêu, định hướng và bản chất công việc đang làm. Để thực hiện tốt nhiệm vụ đó thì Hiệu trưởng phải thể hiện vai trò “Đầu tàu” của mình trong xây dựng văn hóa nhà trường THPT hiện nay.

Ảnh ST

       1. Đặt vấn đề

       Xây dựng văn hóa nhà trường lành mạnh sẽ giảm bớt được xung đột và tăng tính ổn định, nếu văn hóa thay đổi thì mọi thứ sẽ thay đổi. Hơn thế nữa, vấn đề văn hóa tổ chức trong trường THPT và tìm kiếm các giải pháp quản lý sự hình thành và phát triển văn hóa nhà trường hiện nay được Đảng và Nhà nước ta rất quan tâm. Mặc dù muốn hay không muốn, những yếu tố tiêu cực từ môi trường văn hoá nhà trường tự phát đang hàng ngày, hàng giờ tác động rất sâu sắc đến quá trình giáo dục - đào tạo trong các nhà trường, đến học sinh - thế hệ tương lai của đất nước. Vậy các trường THPT cần phải quan tâm để xây dựng và phát triển một môi trường văn hóa nhà trường lành mạnh tích cực.

       Trong giáo dục phổ thông có 2 loại hình quản lý: quản lý hệ thống và quản lý nhà trường. Trong đó quản lý nhà trường là hạt nhân cơ bản. Bởi lẽ, nhà trường phổ thông là “Trường cột” của hệ thống giáo dục quốc dân. Đây chính là nơi trực tiếp thực hiện quá trình cung cấp kiến thức cùng với gia đình chuẩn bị có tầm quan trọng quyết định đối với sự hình thành nhân cách học sinh trong tương lai. Vì vậy vấn đề chuyên môn và xây dựng văn hóa nhà trường trung học phổ thông trên địa bàn tỉnh Cà Mau, đây là 02 mặt của một vấn đề trong một thể thống nhất chiến lược phát triển Giáo dục của nhà trường.

       Như báo cáo tổng kết năm học, mỗi trường THPT trên địa bàn tỉnh Cà Mau, mỗi trường đều xây dựng chiến lược phát triển cho truờng mình trong đó có chiến lược “Xây dựng văn hóa nhà trường trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay…”: Vai trò “đầu tàu” của Hiệu trưởng rất quan trọng.

       Trong học thuyết Quản lý giáo dục “Trong trường trung học phổ thông, hiệu trưởng vừa là người lãnh đạo, vừa là người quản lý mọi hoạt động của nhà trường. Phẩm chất đạo đức, tác phong, lối sống của người Hiệu trưởng ảnh hưởng rất nhiều đến sự phát triển chung và mang đậm bản sắc riêng của nhà trường nhất là các trường THPT.

       Nhà trường là nơi tổ chức Giáo dục có “hàm lượng” văn hoá cao nhất, là nơi hội tụ, kết tinh văn hoá để đào tạo ra những con người chuẩn mực có văn hoá cho xã hội. Xây dựng văn hóa nhà trường sẽ giúp cho Nhà trường thực sự trở thành một trung tâm văn hóa giáo dục, là nơi hội tụ sức mạnh của trí tuệ và lòng nhân ái trong xã hội, góp phần quan trọng tạo nên sản phẩm con người được giáo dục toàn diện.

       Xây dựng VHNT thành công có ý nghĩa rất lớn trong việc giáo dục đạo đức, nhân cách học sinh, là minh chứng sống động hơn mọi bài giảng về đạo đức làm người. Uống nước nhớ nguồn, tôn sư trọng đạo…là những truyền thống tốt đẹp của dân tộc, là một trong những phẩm chất mà chương trình giáo dục phổ thông mới có nội dung giáo dục học sinh có tri thức và văn hóa.

Ảnh ST

       2. Vai trò “đầu tàu” của Hiệu trưởng trong xây dựng văn hóa nhà trường

       Để thực hiện tốt mục tiêu xây dựng văn hóa nhà trường, vai trò của Hiệu trưởng trong nhà trường là người đầu tàu phải nắm rõ nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm của mình. Có thể nói người Hiệu trưởng là cánh chim đầu đàn trong việc xây dựng VHNT và phát huy truyền thống nhà trường, và là người giúp con thuyền luôn nổi và đưa thuyền về tới đích. Do đó, tập trung nghiêm cứu kĩ các văn bản của ngành, nghiên cứu thật kĩ các văn bản, tài liệu về xây dựng văn hóa nhà trường, hiểu rõ khái niệm về VHNT, tầm quan trọng, ý nghĩa của việc phát triển VHNT, ảnh hưởng của VHNT đến giáo viên, học sinh.

       Xây dựng văn hóa nhà trường thành công, vai trò đầu tàu của Hiệu trưởng cực kỳ quan trọng, Hiệu trưởng phải làm nhiều việc, bằng nhiều phương pháp, xem xét những điều kiện tiên quyết…. Phải bắt đầu từ các văn bản, nhiệm vụ năm học của cấp quản lý ngành giáo dục, thống nhất kế hoạch xây dựng trong ban lãnh đạo trong trường về chủ trương, kế hoạch triển khai thực hiện, kiểm tra, nhắc nhở, đánh giá từng mặt, từng giai đoạn, cách thức tổ chức thực hiện,

       Động lực để xây dựng văn hóa nhà trường hiện nay trong các nhà trường THPT trên địa bàn tỉnh cà Mau là: Hiệu trưởng phải là người đi đầu trong việc thực hiện mục tiêu đã đề ra, chứng minh tính hiệu quả để làm động lực gắn kết mọi thành viên trong nhà trường cùng thực hiện mục tiêu đã đề ra. Để xây dựng văn hóa trong nhà trường trong điều kiện phát triển xã hội hiện nay, trước hết Hiệu trưởng phải là tấm gương sáng về đạo đức nhà giáo, đồng thời cần phải hướng tới những giá trị có tính biểu tượng, thể hiện mục tiêu khát vọng mà tập thể nhà trường hướng tới.

       Sự khác biệt tầm nhìn trong chiến lược phát triển và xây dựng VHNT của người đứng đầu Hiệu trưởng ở trường này và Hiệu trưởng của trường, trong quá trình phát triển và xây dựng văn hóa nhà trường, truớc hết tính tiên phong, gương mẫu tuân thủ các giá trị chung của nhà trường có vai trò vô cùng quan trọng mà Hiệu trưởng phải có và trở thành một biểu tượng nhân cách tiêu biểu trong nhà trường để mọi thành viên trong hội đồng sư phạm tin tưởng đi theo con đường mà Hiệu trưởng cân nhắc lựa chọn.

       Hiệu trưởng cần có tư duy độc lập, sáng tạo, chủ động trong mọi vấn đề, dám làm dám chịu trách nhiệm. Phải có bản lĩnh thì mới đưa ra được quyết định chiến lược, các phương án hoạt động, các mục tiêu dài hạn, trung hạn, ngắn hạn để lãnh đạo tổ chức đi đến thành công.

       Trong nhà trường THPT trên địa bàn tỉnh Cà Mau, Hiệu trưởng là người phát huy Sức mạnh của khối đại đoàn kết trong hội đồng sư phạm, trong hội đồng trường, bàn bạc thống nhất với nhau, đó sẽ là nhân tố quyết định thắng lợi chiến lược đã đề ra “Xây dựng văn hóa nhà trường”. Trong môi trường sư phạm nhà trường, giá trị của sự đoàn kết hết sức quan trọng. Nó tạo ra bầu không khí vui vẻ, thoải mái, kích thích sự khám phá, sáng tạo trong giảng dạy và trong nghiên cứu, trong xây dựng văn hóa nhà trường và đồng thời tạo ra môi trường thi đua lành mạnh, phát huy được khả năng của các cá nhân và sức mạnh của tập thể, cống hiến cho sự nghiệp GD. Chính vì vậy, người đứng đầu Hiệu trưởng nhà trường phải ý thức và nêu gương về tinh thần đoàn kết, thân ái.

       Về phương pháp tiếp cận, ở góc độ quản lý Hiệu trưởng nhà trường THPT hiện nay thường đề ra mục tiêu tỷ lệ thi đỗ tốt nghiệp 12 đạt 100% vì thế tập trung mọi nguồn lực dành cho mục tiêu này, mà coi nhẹ mục tiêu khác, quá trình giáo dục ai cũng biết quá trình thực hiện mục tiêu diễn ra như thế nào thì kết quả nhận được là như thế ấy. Quy luật này càng đúng trong giáo dục rèn luyện nhân cách học sinh. Bởi hình thành nhân cách học sinh là cả một quá trình với sự hội tụ của vô vàn yếu tố, biểu hiện của nhân cách ở mỗi con người cũng là cả một quá trình với vô vàng khía cạnh và cấp độ khác nhau không thể làm một ngày một bửa được.

       Vai trò trách nhiệm của Hiệu trưởng trên mọi mặt, trách nhiệm trong việc tập trung xây dựng văn hóa nhà trường. Hiệu trưởng phải am hiểu về xây dựng văn hóa nhà trường, tầm quan trọng, ý nghĩa của việc phát triển văn hóa nhà trường, ảnh hưởng của văn hóa nhà trường đến giáo viên và học sinh. Mỗi thành viên trong nhà trường dù có ý thức hay không cũng phải tạo ra văn hóa nhà trường của mình trong quá trình tổ chức dạy học, quản lý. Do đó, hiệu trưởng cần phải giúp cho CB, GV, CNV và học sinh nhà trường nâng cao về tầm quan trọng của công tác xây dựng văn hoá nhà trường. Thực hiện tốt việc xây dựng kế hoạch chiến lược, xây dựng hệ thống giá trị nhà trường, kế hoạch nâng trường đạt chuẩn quốc gia. Đây là một trong những nhiệm vụ quan trọng trong việc xây dựng văn hóa nhà trường.

       Hiệu trưởng có vai trò quyết định trong việc hình thành các nhóm chuẩn mực niềm tin. Sự quan tâm, chú ý của hiệu trưởng đến cái gì trong nhà trường thì sẽ ảnh hưởng chi phối văn hóa nhà trường đến vấn đề đó. Điển hình như Hiệu trưởng quyết tâm xây dựng văn hóa chất lượng chuyên môn và có sự ủng hộ của tập thể nhà trường thực hiện, thì kết quả học tập của học sinh sẽ thay đổi, nhà trường có thể sẽ có HS giỏi vòng tỉnh, vòng toàn quốc....

       Trong xây dựng VHNT vai trò Hiệu trưởng quyết định việc hình thành các chuẩn mực, giá trị cốt lõi, niềm tin trong nhà trường. Sự quan tâm, chú ý của Hiệu trưởng vào các vấn đề sẽ ảnh hưởng chi phối nhà trường. Để phát triển nhà trường, Hiệu trưởng vừa thực hiện vai trò của một nhà quản lý vừa thực hiện vai trò của một nhà lãnh đạo. Với vai trò lãnh đạo nhà trường, Hiệu trưởng chính là người định hướng và là tiêu biểu cho sự phát triển nhà trường, là tâm điểm thống nhất các giá trị trong nhà trường. Mỗi nhà trường đều có lịch sử tồn tại và phát triển nhất là các trường THPT trên địa bàn tỉnh Cà Mau. Sự tồn tại và phát triển qua thời gian đã tạo ra những giá trị, thương hiệu của mỗi trường THPT nhất định. Do đó, Hiệu trưởng cần phải nhận ra đâu là những giá trị đích thực, cốt lõi, có giá trị đặc trưng của nhà trường tạo nên sự khác biệt về bản sắc với các trường khác để nuôi dưỡng,vun trồng phát triển theo xu thế phù hợp đổi mới giáo dục như hiện nay. Sự lựa chọn đó phản ánh quá trình trải nghiệm, tài năng lãnh đạo, cốt cách, bản lĩnh, cá tính và vận dụng những qui luật duy vật biện chứng trong triết học Mác Lênin mà bản thân tâm đắc từ lúc còn là giáo viên.

       Mặt khác, Hiệu trưởng xác định, tập hợp, tạo lập giá trị cốt lõi của nhà trường.Hiệu trưởng xác định các đặc trưng và chia sẽ tầm nhìn. Hiệu trưởng xác định phối hợp tốt với các ban ngành đoàn thể trong và ngoài nhà trường. Ngay đầu năm BGH nhà trường phối hợp với các đoàn thể trong và ngoài nhà trường xây dựng kế hoạch liên tịch. Trong kế hoạch cần nêu rõ nội dung phối hợp và kết quả của việc phối hợp. Chẳng hạn: Đối với tổ chức Đoàn gắn với chỉ tiêu rèn luyện đạo đức, giúp học sinh học tập tiến bộ,… Ban đại diện CMHS: vận động học sinh bỏ học trở lại lớp, giúp đỡ HS khó khăn, phối hợp GV chủ chiệm giáo dục đạo đức học sinh ngoài nhà trường, tham gia hoạt động giáo dục ngoại khóa học ngoài giờ,…

       Hiệu trưởng nhà trường cần tạo điều kiện cho giáo viên tích cực tự học nâng cao trình độ, chuyên môn, tay nghề, kinh nghiệm ứng xử tình huống sư phạm. Xây dựng quy tắc ứng xử văn hóa nhà trường, thực hiện tốt hơn công tác tư vấn học sinh trong rèn kỹ năng sống, kỷ năng chọn nghề nghiệp, tư vấn học đường. Phối hợp tốt với các ban ngành đoàn thể trong và ngoài nhà trường, kế hoạch phụ đạo và bồi dưỡng kiến thức cho các em mất căn bản ngay từ đầu năm, hạn chế HS lưu ban, bỏ học, tăng cường rèn luyện đạo đức học sinh. Đây là nhiệm vụ rất cần thiết trong việc thực hiện xây dựng văn hóa nhà trường. Với việc áp dụng các giải pháp trên đã giúp cho nhà trường có những thành công nhất định trong việc xây dựng văn hóa nhà trường.

       Hiệu trưởng thường xuyên phối hợp với cơ quan công an triển khai về an toàn giao thông, phòng chống các tệ nạn xã hội,.. bên cạnh đó còn phối hợp với cơ quan y tế chỉ đạo kế hoạch chăm lo khám sức khỏe định kỳ, các chuyên đề về y tế, khám sức khỏe sinh sản vị thành niên,…

       Việc xây dựng văn hóa trường học còn tùy vào điều kiện thực tế của từng trường. Xây dựng, giữ gìn và phát triển văn hóa nhà trường sẽ góp phần quan trọng vào việc nâng cao chất lượng giáo dục, đáp ứng yêu cầu đổi mới của giáo dục trong giai đoạn hiện nay mà đặc biệt là vẫn giữ được nét truyền thống dân tộc Việt Nam. Xây dựng văn hóa nhà trường thành công sẽ tạo nên chất lượng và thương hiệu của nhà trường.

       Văn hóa tích cực về cơ bản bao gồm những biểu hiện sau: Có nhu cầu chia sẻ rộng rãi mục đích và các giá trị giữa các thành viên; Coi trọng các chuẩn mực; Coi trọng việc học tập suốt đời của giáo viên và nhân viên; Coi trọng sự liên tục cải tiến của nhà trường; Coi trọng sự hợp tác và quan hệ đồng nghiệp; Coi trọng sự phát triển chuyên môn; Có các hoạt động truyền thống, có lễ kỷ niệm riêng; Công nhận sự cống hiến của đội ngũ; Biểu dương công trạng trên bảng thông báo và trong giờ sinh hoạt đầu tuần; Giáo viên được khuyến khích tham gia đóng góp ý kiến trong mọi hoạt động của nhà trường; Nhà trường có những chuẩn mực để luôn luôn cải tiến, vươn tới; Mỗi người biết rõ công việc mình phải làm; Nuôi dưỡng bầu không khí cởi mở, dân chủ; Coi trọng con người, cổ vũ sự nỗ lực hoàn thành công việc; Sáng tạo và đổi mới ...

       Do đó, trước hết tự bản thân người hiệu trưởng, những người quản lý nhà trường cần phải nhận thức rõ tầm quan trọng của việc xây dựng văn hóa tích cực trong nhà trường. Xác định hệ thống các giá trị cốt lõi, các đặc trưng cần xây dựng trong nhà trường, thống nhất và hướng dẫn hành vi ứng xử của mọi thành viên trong nhà trường theo các giá trị và chuẩn mực đã xác định. Thường xuyên tuyên truyền nâng cao nhận thức của đội ngũ cán bộ công nhân viên, giáo viên và học sinh về các giá trị văn hóa trong nhà trường. Nói xây dựng văn hóa nhà trường là xây dựng những nét đẹp trong toàn bộ môi trường sư phạm: từ môi trường cơ sở vật chất, môi trường quan hệ, môi trường công việc. Những nét đẹp đó được thể hiện trong hành vi của thầy, của trò, của cán bộ quản lý và nhân viên trong nhà trường…

       3. Kết luận

       Xây dựng văn hóa trong nhà trường không chỉ phụ thuộc vào tinh thần, thái độ và tính tích cực của các chủ thể trong nhà trường trong quá trình tham gia các hoạt động tập thể, mà còn phụ thuộc vào nhận thức và năng lực xây dựng văn hóa nhà trường của nhà quản lý, phụ thuộc vào những cách thức tổ chức các hoạt động văn hóa của người đứng đầu đơn vị.

       Vì vậy, Hiệu trưởng có vai trò quan trọng trong xây dựng VHNT, chi phối sự phát triển VHNT theo nhiều cách thức khác nhau như là người xác định tầm nhìn cho nhà trường, dẫn dắt nhà trường để thực hiện tầm nhìn đó, là người đầu tiên thấy rõ bản chất, vai trò và những yếu tố cơ bản nhất của việc xây dựng VHNT, từ đó quyết định đến sự phát triển và định hình cho diện mạo VHNT, chia sẻ quyền lực, mạnh dạn trao quyền cho ĐTN, CĐ và giáo viên trong đó đề cao vai trò lãnh đạo hoạt động dạy và học của giáo viên khuyến khích cho các thành viên trong nhà trường tham gia học hỏi và chia sẻ về các vấn đề chuyên môn, có khả năng dẫn dắt các thành viên tham gia vào các hoạt động chung của nhà trường, thể hiện sự quan tâm, đồng cảm và chia sẻ với các thành viên trong việc giải quyết các vấn đề chung hoặc cá nhân, có uy tín đối với tất cả mọi thành viên trong nhà trường, có khả năng chủ động và sáng tạo trong việc quản lí và xử lí các thông tin, biết cách định hướng cho các thành viên nhận thức được ý nghĩa của các giá trị VHNT thông qua việc tổ chức các hoạt động giáo dục truyền thống trong nhà trường, có khả năng nhận diện sáng suốt và đánh giá chuẩn xác các hiện trạng văn hóa trong nhà trường để điều chỉnh, thay đổi và xây dựng cho phù hợp với sự phát triển xã hội, địa phương tác động vào suy nghĩ, hành vi của giáo viên, nhân viên và học sinh để họ hoạt động theo những mục tiêu chung của nhà trường, khuyến khích phụ huynh học sinh tham gia vào các hoạt động giáo dục của trường và làm cho phụ huynh hiểu rõ vai trò của họ.

       Muốn thực hiện thành công trong xây dựng văn hóa nhà trường ở các trường THPT trên địa bàn tỉnh Cà Mau, Hiệu trưởng ở mỗi trường THPT không những phải xây dựng hệ giá trị cho mình, hoàn thiện bộ nội quy, quy tắc ứng xử trong trường học mà còn cần phải cụ thể hóa các tiêu chuẩn, tiêu chí, thường xuyên tổng kết, trao đổi kinh nghiệm thì sự nghiệp xây dựng môi trường giáo dục và xây dựng văn hóa nhà trường mới đạt được kết quả như mong muốn.

Th.S Nguyễn Thiện Nghĩa - Th.S Nguyễn Quang Thuần